Corenta e catro homes desaparecidos. Novecentos metros de profundidade. Unha embarcación de dúas mil cincocentas toneladas. Un rescate cun custo de case sete millóns de euros. Un ano completo cos seus trescentos sesenta e cinco días. Estes son os números que resumen a busca do ARA San Juan. Hai algo reconfortante nos números, no medible. Ao igual que o hai nesa precisa localización xeográfica do submarino e dos corpos dos seus tripulantes.
Así que a aparición dese submarino, a manifestación veraz da morte, é unha boa nova. Porque dota de tanxibilidade á desgraza. Como filla de mariñeiro, dende moi pequena sei que só había unha cousa peor que un home morto no mar: un desaparecido. Unha viúva sen corpo ao que chorar. O mar é, xa o sabemos, un inmenso camposanto.
Sempre pensei que forma parte da nosa idiosincrasia esa necesidade de ter os nosos mortos preto. Pero supoño que é un erro. Non é este un sentimento galego. É un sentimento universal. As familias deses corenta e catro homes, a pesar da dor dunha nova que xa era coñecida, manifestan hoxe a tranquilidade de saber que os seus mortos están en paz, pero esixen do seu goberno o compromiso para recuperar os seus corpos.
Necesitamos aos nosos mortos. As súas tumbas. As súas cinsas. As súas lápidas. Así é dende sempre. Dende as épocas dos dolmens ou das pirámides. Respectamos aos nosos mortos, ás veces incluso máis que aos nosos vivos. Resulta polo tanto doado de entender o sentimento desas familias, que non buscan máis que dignidade. A dignidade na morte. Nos vindeiros días o Goberno de Macri tomará unha decisión respecto dos esforzos que está disposto a asumir para liberar a eses homes desa tumba natural na que están recluídos. As familias reclaman os seus mortos. E haberá quen crea que este pensamento non é racional. Que os mortos, mortos están. Que xa non hai nada, agora, que se poida facer por eles. E de novo volvemos ao pensamento inicial. Á reconfortante presenza dos nosos tras unha lápida ou nunha urna cineraria. Fago esta reflexión mentres asistimos ao rebumbio mediático do traslado da tumba de Franco. Importa onde estean os restos do ditador. Igual que importa a ausencia presente de todos os mortos que, en cunetas, non teñen nin tiveron unha tumba. Non podemos obviar o debate, ou quitarlle importancia. Do mesmo xeito que hai que respectar o dereito das familias dos tripulantes do ARA San Juan a esixir un rescate que semella, a todas luces, imposible. Polo tanto, non somos ninguén para medir a racionalidade ou non da petición desas familias. O lugar que ocupan os mortos, importa. Claro que a cada un impórtanlle os seus.